Czesław Surma

(1907-1943) ps. „Blondas", „Korzeniews­ki", „Sulicki", „Maryś", ofic. rez. WP i AK oraz dywersji pozafrontowej.
Urodzony 7.6.1907 r. w Połajewie pod Obornikami Wlkp., s. Jana, kupca i Bronisławy z d. Kłos. Szkołę powszechną ukończył w Połajewie.  Od 1919 mieszkał wraz z rodziną w Poz­naniu. Podjął naukę w Gimn. im. Ignacego Paderewskiego, które ukończył w 1927. Po­tem odbył przeszkolenie wojskowe w Szkole Pchor. Rezerwy Piechoty w Zambrowie oraz praktykę wojskową w 1 DP Legionów. W czasie nauki w gimnazjum związał się z ruchem harcerskim 16 i 17 PDH.

Był współorganiza­torem obozów i kursów szkoleniowych ZHP, uzyskując stopień phm. W czasie zbiórek drużyny „Wilków Morskich" w Poznaniu po­znał bliżej twórcę skautingu w Wielkopolsce kpt. Wincentego Wierzejewskiego, co zwią­zało go z Okręgowym Urzędem WF i PW, a następnie z Samodzielnym Referatem Infor­macyjnym DOK nr VII. Od 1931 w Kole Młodych SN na Wildzie. W 1934 został skierowany na specjalny kurs WF i PW w Mołodecznie. W I. 1929-36 pracował w kancelarii adwokackiej jako referent. W 1936 został najbliższym współpracowni­kiem kpt. W. Wierzejewskiego, zatrudniony jako księgowy w prowadzonym przez niego przedsiębiorstwie Katowickich Firm Budowy Dróg „Smołobit" w Poznaniu przy ul. Mos­towej. W latach 1936-38 odbył kilka kursów służb specjalnych Oddziału II Sztabu Głów­nego WP, a następnie został powołany przez kpt. W. Wierzejewskiego do kierownictwa dywersji pozafrontowej. W początkach 1939 zorganizował zawiązek TOK we Wrześni.

Wybuch wojny zastał go w Poznaniu. Na skutek pomyłki w ewidencji wojskowej otrzymał przydział do Batalionu ON „Poznań 1". Według informacji rodziny miał się zgło­sić w pełnym umundurowaniu w punkcie zbornym przy ul. Rybaki i dopiero na inter­wencję u dowódcy DOK nr VII udał się na swój punkt dowodzenia we Wrześni. Według innych źródeł brał udział w początkowej fazie kampanii wrześniowej w składzie Batalionu ON „Poznań 1 " lub „Poznań 2", a do Wrześ­ni przybył tuż przed wkroczeniem Wehrma­chtu. Wobec braku rozkazów nie zdołał uru­chomić podległych mu grup bojowych TOK i w październiku 1939 wrócił do Poznania na dawne stanowisko pracy, wykorzystując przy tym biegłą znajomość języka niemieckiego. Nawiązał łączność z członkami TOK, a od grudnia 1939 kontaktował się z nim z ramienia dowództwa SZP ppor. Franciszek Pawela („Jarociński"). Do kwietnia 1940 Surma zorgani­zował zawiązek kierownictwa Związku Od­wetu w Poznaniu, a od czerwca 1940 został szefem WKZO. W tym czasie blisko współ­pracował z ppor. c.w. Franciszkiem Firlikiem, którego fikcyjnie zatrudnił w firmie Teerbit. Aresztowanie F. Firlika przez Gestapo do­prowadziło do dekonspiracji Surmy. Wobec bez­pośredniego zagrożenia opuścił Poznań 21 VI 1941. Do marca 1942 dowodził Związ­kiem Odwetu w Radomiu, utrzymując bliskie kontakty z jego centralą przy KG AK. Po­szukiwany listami gończymi od 1942. Został aresztowany przez Gestapo według informa­cji rodziny w Warszawie, a według innych źródeł we Lwowie. Zginął w nieznanych okolicznościach w 1943. Żona Monika z d. Krzyśko, c. Henryka.

źródło:
Encyklopedia konspiracji wielkopolskiej 1939-1945, red. Marian Woźniak, Poznań, Instytut Zachodni, 1998