Historyczne dokumenty mówią, że już w XII do XII wieku założono tu kościół św. Michała i Matki Boskiej. Można więc sądzić, że akt lokacyjny wsi nadany musiał być już wcześniej. Połajewo jako wieś jest wzmiankowane po raz pierwszy w dokumentach historycznych w 1397 roku jako własność Piotra Połajewskiego zwanego Chemka. Jak wynika z akt sądowych, jego synowie: Jan „Dziurka” i Piotr „Chemka” wiodą liczne spory z rodziną i sąsiadami do 1434 roku. W 1403 r. biskup poznański Wojciech Jastrzębiec wspomina Połajewo, z którego dziesięciny przeznacza na uposażenie wikariuszy katedry poznańskiej. W 1406 r. decyzję tę zatwierdza papież Grzegorz XII. Do parafii Połajewo należały wtedy: Krosin, Krosinek, Przybychowo.

W okresie między rokiem 1434-1448 Połajewo stanowiło własność Piotra Obrzyckiego. Ten sprzedaje Połajewo, Boruszyn i Sierakówko Janowi Czarnkowskiemu, podkomorzemu poznańskiemu w 1447 r. W 1480 r. wieś przeszła w posiadanie Sędziwoja Czarnkowskiego. W 1507 roku Połajewo przechodzi w posiadanie Macieja, syna Sędziwoja. On to sprawuje patronat nad kościołem pw. św. Michała i Najświętszej Marii Panny. W 1510 r. istnieje tu folwark, dwa sołectwa, dwie karczmy i młyn o dwóch kołach.

W 1557 r. na skutek podziału majątku Macieja Czarnkowskiego jego syn Stanisław otrzymuje Młynkowo, a Piotr- kasztelan poznański otrzymuje Połajewo. On powiększa dotacje na plebanię o kapitał 400 zł pol. i drugie 400 zł pol. dla ałtarii św. Macieja i św. Katarzyny w wybudowanej przez siebie nowej kaplicy publicznej obok pałacu, którą erygował jako beneficjum 15.10.1585r. biskup Łukasz Kościelecki.

Jeden z wybitniejszych przedstawicieli rodu Czarnkowskich- Jędrzej wojewoda kaliski pochowany został w 1617 r. w przybudowanej do kościoła murowanej kaplicy rodzinnej. Losy tej kaplicy i grobowców są nieznane.

Informacja z wizytacji biskupa w 1628 r. mówi o nowo pobudowanym drewnianym kościele, jeszcze nie konsekrowanym. Według zachowanych wzmianek źródłowych wieś w 1663 r. posiadała obiekt nazywany szpitalem Wysokim.

Nowym właścicielem dóbr połajewskich i okolicznych wsi zostaje w roku 1695 Atanazy Miączyński herbu Suche Komnaty, podskarbi nadworny koronny, starosta łucki i łosiński, pułkownik Jego Królewskiej Mości. Powyższe dobra (ok. 1000 ha) zakupił od Władysława Czarnkowskiego za kwotę prawie siedmiuset osiemnastu tysięcy złotych polskich. Wśród zakupionych miejscowości oprócz Połajewa znalazły się: Przybychowo, Ciążyń, Skrzetusz, Piotrowo, Sierakówko, Budziska, Młynkowo, Komorzewo, Jędrzejewo, Krosin, Boruszyn i Tarnówko. Połajewo pozostawił sobie, a pozostałe wsie sprzedał z zachowaniem prawa odkupu za 100 tysięcy zł polskich Wojciechowi Krąkowskiemu, kasztelanowi krzywińskiemu i Samuelowi Szlichtinkowi z Bukowca, rotmistrzowi JKM.

W 1723 r. umiera Atanazy. Miał on dwóch synów: Kazimierza
i Antoniego. Kazimierz, starosta łucki i podpułkownik wojsk koronnych umiera w 1711 r. w Krzywiniu, pochowany w Połajewie
w wieku 25 lat. Drugi syn Antoni, najpierw kasztelan, potem wojewoda podlaski, starosta łosicki oraz łucki zostaje właścicielem dóbr połajewskich. On to w 1723 r. uposażył bractwo różańcowe w Połajewie. Jego żoną była (1734r.) księżna Dorota Woroniecka, córka Mikołaja, kasztelana czernihowskiego i starosty średzkiego.

Według źródeł historycznych w 1763 r. istniał w Połajewie zamek
z kaplicą. Antoni umiera w 1774 r. Dziedzicem Połajewa zostaje syn jego Kajetan, starosta brzechowski. Drugi syn Józef, starosta łosicki, rotmistrz chorągwi pancernej, stracony został podczas rewolucji francuskiej w 1793roku. Trzeci syn Stanisław Antoni prawdopodobnie zmarł młodo.

23 lutego 1778 r. Kajetan i Józef Miączyńscy sprzedają połajewszczyznę księciu Adamowi Ponińskiemu, podczaszemu króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten ok. roku 1780 sprzedaje klucz połajewski ministrowi pruskiemu Friedrichowi Christopherowi von Górne. Jako przewodniczący Królewsko – Pruskiego Towarzystwa Handlu Morskiego zdefraudował on 9350000 zł i został skazany na dożywotnie więzienie, a Połajewo przeszło na własność w/w Towarzystwa.

W 1783 r. jako właściciel majątku połajewskiego wymieniany jest Stanisław Gadomski i jego żona Fryderyka de Görne (córka byłego ministra?). W 1791r. Jan Eryk Biester (1749-1816) sekretarz pruskiego ministra sprawiedliwości i dyrektor Królewskiej Biblioteki w Berlinie odbył podróż po Polsce. Będąc w miasteczku Połajewo pisze, że jest ono własnością Królewsko-Pruskiego Towarzystwa Handlu Morskiego. J. E. Biester wspomina, że ludzie modlą się w kaplicy przy dworze, bo kościół katolicki zawalił się. Rzeczywiście, wg dokumentów w 1773r. ks. prob. Jan Sawicki, kanonik warszawski i dziekan obornicki rozpoczyna budowę nowego murowanego kościoła, bo drewniany z 1628r. został zamknięty ok. 1765r. Ks. J. Sawicki umiera w 1780r. i budowę kościoła (1793-1800) kończą parafianie i fundatorki: Helena Miączyńska-Czarnecka i Zofia Rakuszewska. One też dla utrzymania proboszcza i kościoła przeznaczają folwark Jakubowo. Wieżę do kościoła dobudował, wg projektu architekta Zdzisława Muellera z Poznania, własnym kosztem proboszcz Jan George w 1907r. Z tego okresu pochodzi też kaplica stojąca obok kościoła od strony plebanii.W jej podziemiach pochowani są ksiądz J. George i ksiądz Feliks Raddatz. Druga kaplica budowana była ok. 1920r.

Księgi kościelne zaczynają się od roku 1689.

Po drugim rozbiorze Polski (1793r.) ziemia połajewska znalazła się pod rządami Prus, a majątek połajewski, jako własność Królewsko- Pruskiego Towarzystwa Handlu Morskiego, dostał się pod zarząd rodziny Saengerów, którzy dzierżyli majątek do I wojny światowej (1914-1918). Pod koniec XIX wieku miejscowość liczyła 1571 osób ( 200 domostw), w tym 1216 wyznania rzymsko-katolickiego, 249-ewangelickiego, 106- mojżeszowego. Na terenie wsi działała szkoła powszechna, agencja pocztowa i siedzibę swoją miał tu komisarz rejonowy. Połączenie kolejowe Połajewo otrzymało w 1896 r. Pracowały dwa wiatraki, a później młyn parowy i tartak. Przy dworze była czynna gorzelnia i browar. Zadbany był park krajobrazowy z XVIII w. oraz wzorowo prowadzone było gospodarstwo rolne, sad i ogrodnictwo. Wierni wyznania ewangelicko-augsburskiego w roku 1859 otrzymali nowo pobudowany i wyświęcony kościół ewangelicki z plebanią i domem sióstr zakonnych.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 r. majątkiem połajewskim tzw. domena państwową zarządzał do czasów parcelacji ( 1928-1929) kpt. Edmund Kruppik. „Resztówkę” po parcelacji kupił Henryk „Sulima” Przyborowski.

Po II wojnie światowej majątek Połajewo i Jakubowo upaństwowiono. Ziemią i folwarkiem zarządzał PGR- Jakubowo. Przed II wojną światową tzw. folwark proboszczowski liczył 160 ha i ok. 20 mieszkańców. Dzierżawcami folwarku byli : Stefan Kłos, Maksymilian Krzemieniewski, Stanisław Hejwosz. W pałacu siedzibę miał najpierw wojskowy komisarz radziecki, potem były w nim biura Gminnej Spółdzielni-„Samopomoc Chłopska” i wreszcie powstały tam mieszkania komunalne dla członków spółdzielni produkcyjnej. Zdewastowany i nie remontowany przez kombinat PGR Brzeźno pałac-dwór został rozebrany w roku 1976r. Do dziś pozostały jedynie budynki gospodarcze.

(oprac. Bogdan Garstecki)